Wrzesień – miesiącem świadomości chorób serca
Choroby układu krążenia, w tym nadciśnienie tętnicze, pozostają główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Wrzesień, obchodzony jako Miesiąc Serca, to doskonały moment, aby przypomnieć sobie, jak ważna jest profilaktyka i jak na co dzień dbać o swoje serce. Warto również zwrócić uwagę na Tydzień Świadomości Nadciśnienia, który często przypada właśnie na wrzesień.
Nadciśnienie tętnicze: epidemiologia, diagnostyka i współczesne podejście terapeutyczne
Nadciśnienie tętnicze pozostaje jednym z najistotniejszych modyfikowalnych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego na świecie. Według danych WHO z 2024 roku, problem ten dotyczy ponad 1,2 miliarda ludzi globalnie. W populacji polskiej częstość występowania NT szacuje się na 32–42%, z czego nawet 30–40% pacjentów nie jest prawidłowo zdiagnozowanych lub leczonych. Pomimo dostępności skutecznych terapii, jedynie około 30% chorych osiąga cele terapeutyczne.
Definicja i klasyfikacja
Nadciśnienie tętnicze (łac. hypertensio arterialis) to przewlekłe schorzenie układu krążenia, w którym dochodzi do trwałego podwyższenia wartości ciśnienia tętniczego krwi powyżej ustalonych norm.
Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (ESH) oraz Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) z 2018 roku:
➤ Nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się, gdy średnia z kilku pomiarów ciśnienia skurczowego wynosi ≥140 mmHg i/lub ciśnienia rozkurczowego ≥90 mmHg, wykonywanych podczas co najmniej dwóch niezależnych wizyt lekarskich.
(Źródło: 2018 ESC/ESH Guidelines for the management of arterial hypertension. European Heart Journal, 2018)
Inne uznane źródła definiujące nadciśnienie:
✔️ Światowa Organizacja Zdrowia (WHO):
„Hypertension is defined as a systolic blood pressure equal to or above 140 mmHg and/or diastolic blood pressure equal to or above 90 mmHg on at least two different days.”
(WHO: Hypertension fact sheet, 2023)
✔️ Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego (PTNT) (zgodnie z ESH/ESC):
„Nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się, gdy wartości ciśnienia tętniczego są równe lub wyższe niż 140/90 mmHg, potwierdzone w pomiarach gabinetowych.”
(PTNT, Zalecenia 2019–2023)
Klasyfikacja ciśnienia tętniczego
| Kategoria | Skurczowe ciśnienie krwi (mmHg) | Rozkurczowe ciśnienie krwi (mmHg) |
| Optymalne | <120 | <80 |
| Prawidłowe | 120-129 | 80-84 |
| Wysokie prawidłowe | 130-239 | 85-89 |
| Nadciśnienie 1 stopnia | 140-159 | 90-99 |
| Nadciśnienie 2 stopnia | 160-179 | 100-109 |
| Nadciśnienie 3 stopnia | ≥180 | ≥110 |
W diagnostyce zaleca się uzupełnienie pomiarów gabinetowych o 24-godzinne monitorowanie ambulatoryjne (ABPM) lub pomiary domowe (HBPM), szczególnie w podejrzeniu nadciśnienia białego fartucha lub maskowanego.
Jak prawidłowo mierzyć ciśnienie w domu?
Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że pomiar ciśnienia wykonany nieprawidłowo może dać błędny wynik. Oto zasady, o których warto pamiętać:
- Odpocznij – usiądź spokojnie na 5 minut przed pomiarem.
- Nie pij kawy ani nie pal papierosa na 30 minut przed badaniem.
- Usiądź wygodnie – plecy oparte, nogi oparte płasko o podłogę, nie założone jedna na drugą.
- Mankiet na ramieniu na wysokości serca – najlepiej łokieć oprzeć na stole.
- Mankiet dopasowany do obwodu ramienia – zbyt ciasny lub zbyt luźny zafałszuje wynik.
- Wykonaj 2 pomiary – w odstępie 1–2 minut, i średnią uznaj za wynik.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Nadciśnienie tętnicze może mieć charakter pierwotny (idiopatyczny) – około 90–95% przypadków – lub wtórny (5–10%), gdzie istotne znaczenie mają schorzenia nerek, gruczołów dokrewnych (np. hiperaldosteronizm pierwotny, guz chromochłonny), a także obturacyjny bezdech senny.
Główne czynniki ryzyka rozwoju pierwotnego nadciśnienia:
➤ otyłość trzewna (szczególnie BMI >27 kg/m²),
➤ dieta wysokosodowa (>5 g soli/dzień),
➤ nadmierne spożycie alkoholu,
➤ stres psychospołeczny,
➤ insulinooporność,
➤ mała aktywność fizyczna,
➤ wiek (>55 lat dla mężczyzn, >65 dla kobiet),
➤ dodatni wywiad rodzinny.
Obraz kliniczny i powikłania narządowe
Nadciśnienie tętnicze przez wiele lat może przebiegać bezobjawowo, co stanowi główne wyzwanie diagnostyczne. Objawy, jeśli się pojawiają, są niespecyficzne i obejmują:
➤ Bóle głowy, głównie w okolicy potylicznej (tył głowy), nasilające się rano lub po wysiłku,
➤ Szumy uszne – odczuwane jako dźwięki przypominające szum fal, dzwonienie lub pulsowanie,
➤ Zawroty głowy – uczucie braku równowagi, oszołomienia, zwłaszcza przy gwałtownym wstawaniu,
➤ Mroczki przed oczami – zaburzenia widzenia spowodowane chwilowym niedokrwieniem siatkówki,
➤ Duszność wysiłkowa – początkowo przy większym wysiłku, później nawet przy codziennych czynnościach,
➤ Epizody krwawień z nosa – zwłaszcza nagłe i obfite, bez oczywistej przyczyny.
W zaawansowanych stadiach lub w przebiegu nieleczonego nadciśnienia dochodzi do tzw. uszkodzeń narządów końcowych (target organ damage), które są wynikiem długotrwałego przeciążenia naczyń krwionośnych i narastającego niedokrwienia tkanek.
Najważniejsze powikłania narządowe nadciśnienia:
Układ sercowo-naczyniowy:
- Przerost lewej komory serca, co prowadzi do niewydolności serca
- Zawał mięśnia sercowego – skutek przyspieszonego rozwoju miażdżycy
- Zaburzenia rytmu serca, zwłaszcza migotanie przedsionków
Ośrodkowy układ nerwowy:
- Udar niedokrwienny lub krwotoczny mózgu – jedno z najgroźniejszych powikłań
- Przemijające ataki niedokrwienne (TIA) – zwiastujące poważniejsze incydenty mózgowe
Narząd wzroku:
- Retinopatia nadciśnieniowa – uszkodzenie naczyń siatkówki prowadzące do pogorszenia widzenia, a w ciężkich przypadkach nawet ślepoty
Nerki:
- Nefropatia nadciśnieniowa – uszkodzenie kłębuszków nerkowych, które może prowadzić do przewlekłej choroby nerek, a nawet konieczności dializoterapii
Tętniaki i choroby naczyń obwodowych:
- Zwiększone ryzyko powstania tętniaka aorty i choroby naczyń kończyn dolnych
Postępowanie niefarmakologiczne
Podstawą leczenia – jest modyfikacja stylu życia:
✔️ redukcja masy ciała do BMI <25 kg/m²,
✔️ ograniczenie spożycia sodu (<2,3 g/dobę Na, co odpowiada <6 g soli),
✔️ zwiększenie aktywności fizycznej (minimum 150 minut/tydz. wysiłku tlenowego),
✔️ dieta DASH: warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, ograniczenie tłuszczów nasyconych i czerwonego mięsa,
✔️ unikanie nadmiernego spożycia alkoholu (≤20 g/dobę etanolu dla mężczyzn, ≤10 g/dobę dla kobiet),
✔️ zaprzestanie palenia tytoniu,
✔️ redukcja stresu i poprawa jakości snu.
Podsumowanie
Nadciśnienie tętnicze pozostaje kluczowym czynnikiem ryzyka sercowo-naczyniowego, a jego skuteczna kontrola przekłada się na istotne zmniejszenie śmiertelności i chorobowości populacyjnej. Niezbędne są:
➤ wczesna diagnostyka (w tym wykorzystanie ABPM/HBPM),
➤ holistyczne podejście do pacjenta,
➤ edukacja zdrowotna,
➤ konsekwentne leczenie zgodnie z aktualnymi wytycznymi.
Z perspektywy klinicznej, każdy pacjent z nadciśnieniem tętniczym powinien być traktowany nie tylko jako chory z podwyższonym ciśnieniem, ale jako osoba z istotnym ryzykiem powikłań narządowych, które można skutecznie ograniczyć poprzez świadome i systematyczne postępowanie. Zmiana diety może znacząco wspomóc leczenie nadciśnienia tętniczego. Włączenie do jadłospisu odpowiednich produktów – bogatych w magnez i potas (buraki, szpinak, brokuły, inne zielone warzywa), błonnik (owsianka, brązowy ryż), kwasy omega-3 (tłuste ryby) i przeciwutleniacze (owoce jagodowe) – wpływa korzystnie na układ krążenia i może pomóc w naturalnym obniżeniu ciśnienia krwi. W suplementacji niejednokrotnie wspominane są suplementy magnezu czy aminokwasu L-argininy. Pamiętaj jednak, by wszelkie zmiany diety konsultować z lekarzem.
Źródła:
Czynniki predykcyjne przewlekłej choroby nerek u pacjentów z nadciśnieniem
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18839606/
Nagły stan nadciśnieniowy i stan pilny – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14689106/
Modyfikacje stylu życia w celu zapobiegania i kontroli nadciśnienia tętniczego – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10333851/